دستورالعمل بررسی تخلفات پژوهشی
شرایط درخواست
نحوه ثبت درخواست
مدارک لازم برای ثبت درخواست
فرایند کلی (گردش کار کلی)
پس از دریافت درخواست فرایند کلی به صورت زیر طی خواهد شد.
فرم‌های مرتبط
فرم‌های پیوست
پیوندهای مهم
دستورالعمل بررسی تخلفات پژوهشی
*** برخی نکات مهم
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
دستورالعمل نحوه بررسی تخلفات پژوهشی
یکی از رسالت‌های مهم دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور، تولید علم است. به موازات سرمایه‌گذاری برای تولید علم، باید در نگهداری این دستاوردها نیز تلاش جدی صورت گیرد. امنیت تولیدات علمی و حفظ و نگهداری این تولیدات، به مراتب از زمینه سازی برای تولید آن، اهمیت بیشتری دارد. بدین‌وسیله میتوان از ورود خدشه به اعتبار دانشگاه و تولیدکنندگان واقعی علم جلوگیری نمود. هرچند مصادیق تخلفات پژوهشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی کشور اندک است، با این حال وجود یک دستورالعمل واحد که روند نحوه بررسی این تخلفات را یکسان‌سازی کند، ضروری به نظر می‌رسد.
۱-۱ : صیانت از مالکیت فکری و رعایت حقوق مادی پژوهشگران
۲-۱ : ارج نهادن به اصول اخلاق علمی و پایبندی به آن در جامعه علمی
۳-۱ : جلوگیری از تضعیف اعتبار علمی کشور
۱-۲ : تخلف پژوهشی : هرگونه سوءاستفاده از تولیدات علمی و ارائه اطلاعات نادرست.
۲-۲ : وزارت : منظور از وزارت در این دستورالعمل، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
۳-۲ : موسسه : در این دستورالعمل، موسسه شامل کلیه دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
1-3- طرح پژوهشی یا ایده مکتوب
2-3- اختراع یا کشفیات، طرح صنعتی
3-3- کتاب
4-3- مقاله
5-3- گزارش علمی و فنی مکتوب
6-3- نرم‌افزار و برنامه رایانه‌ای و مستندات مربوط
7-3- پایان‌نامه و رساله
8-3- آثار هنری بدیع
۱-۴ : اعضای گروه تخصصی بررسی تخلفات پژوهشی که متشکل از حداقل ۶ نفر است (شامل رئیس، ۲ عضو ثابت و ۳ عضو مدعو) باید در زمینه علمی موضوع گزارش شده دارای مدرک تخصصی مرتبط باشند و ۱ نفر از آن ۳ عضو مدعو از خارج از موسسه باشد. همچنین حداقل یک نفر از اعضای ثابت گروه باید دارای سه سال سابقه فعالیت پژوهشی در دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی باشد و ترجیحاً دارای رتبه دانشیار باشد.
تبصره ۱ : دبیرخانه گروه تخصص بررسی تخلفات پژوهشی در معاونت پژوهش و فناوری "موسسه" مستقر می‌باشد.
تبصره ۲ : رئیس گروه تخصصی بررسی تخلفات پژوهشی به پیشنهاد رئیس موسسه منصوب می‌گردد.
تبصره ۳ : اعضای مدعو هیأت بررسی و تحقیق، ترجیحاً بر اساس موضوع تخلف پژوهشی با پیشنهاد اعضای ثابت و با موافقت رئیس گروه تخصصی دعوت می‌شوند و می‌توانند بر حسب پرونده ارسالی به کمیته، متغیر باشند.
تبصره ۴ : اعضای ثابت گروه تخصصی بررسی تخلفات علمی با پیشنهاد رئیس گروه تخصصی و با حکم معاون پژوهش و فناوری موسسه به مدت ۲ سال منصوب می‌شوند.
۱-۵ : برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در خصوص برنامه‌های مربوط به سلامت پژوهش و همچنین نحوه پیشگیری از بروز تخلفات پژوهشی در "موسسه".
۲-۵ : بررسی پروپوزال‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی با استفاده از نرم‌افزار همانندجو (تشابه‌یاب) جهت جلوگیری از موازی‌کاری و تکراری بودن پایان‌نامه‌ها و در صورت تأیید، ارائه گواهی جهت ادامه انجام پژوهش.
۳-۵ : دریافت یک نسخه از پایان‌نامه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی و بررسی آنها در چارچوب موازین اخلاق پژوهش و در صورت تأیید، ارائه گواهی جهت انجام امور فارغ‌التحصیلی.
۴-۵ : رسیدگی به کلیه شکایات در خصوص تخلفات پژوهشی.
۵-۵ : ارائه گزارش آماری فعالیت‌های گروه تخصصی به معاونت پژوهش و فناوری "موسسه".
۱-۶ : ارسال گزارشات و شکایات تخلفات پژوهشی به صورت مکتوب (با امضا و محرمانه) به دبیرخانه گروه تخصصی بررسی تخلفات پژوهشی.
۲-۶ : انتخاب اعضای مدعو و اقدام به تشکیل جلسه به منظور بررسی پرونده شکایت یا تخلف.
۳-۶ : ارزیابی دقیق کلیه مدارک و مستندات پرونده شکایت و یا تخلف توسط اعضای گروه تخصصی تخلفات پژوهشی.
۴-۶ : استفاده از نرم‌افزار همانندجو (تشابه‌یاب) جهت بازیابی نوشته‌های همانند، اندازه همانندی و منبع اطلاعات مشابه در بررسی پرونده‌های تخلفات.
۵-۶ : ارسال گزارش کامل از نتیجه بررسی تخلف پژوهشی به هیأت‌های انتظامی رسیدگی به تخلفات اعضای هیأت علمی و کمیته انضباطی دانشجویان.
1-5-6 : این گزارش بایستی حداقل از اطلاعات زیر برخوردار باشد : نوع تخلف، مدارک و مستندات، دفاعیات مدعی و متخلف، نتیجه بررسی و اظهارنظر کارشناسی گروه تخصصی.
2-5-6 : ارائه پیشنهاد جریمه در گزارش فوق، متناسب با تخلف از طرف گروه تخصصی بررسی تخلفات پژوهشی به هیأت تصمیم‌گیری و صدور حکم (هیأت‌های انتظامی رسیدگی به تخلفات اعضای هیأت علمی و کمیته انضباطی دانشجویان).
هیأت‌های انتظامی رسیدگی به تخلفات اعضای هیأت علمی و کمیته انضباطی دانشجویان بر اساس آیین‌نامه‌های انضباطی مربوطه نسبت به صدور حکم اقدام می‌نمایند.
نظارت بر حسن اجرای این دستورالعمل به عهده معاونت پژوهش و فناوری "وزارت" و در گروه تخصصی بررسی تخلفات پژوهشی مؤسسات به عهده معاونت پژوهش و فناوری "موسسه" می‌باشد.
این دستورالعمل مشتمل بر یک مقدمه، ۹ ماده و ۴ تبصره در تاریخ 23/12/93 به تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری رسید و از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجرا می‌باشد.
مصادیق تخلفات پژوهشی
۱ - عدم داشتن دانش تخصصی و صلاحیت علمی در موضوع مورد پژوهش.
۲ - عدم مراعات صداقت در ارائه گزارش کارهای علمی خود برای کسب امتیازات علمی و اداری و ترفیع و ارتقا.
۳ - جانبداری در فرآیند انجام پژوهش با دخالت دادن پیش‌فرض‌ها و تمایلات خود، دیگران یا مؤسسه‌ی سفارش‌دهنده‌ی پژوهش.
۴ - عدم ارائه نتایج واقعی پژوهش به دلیل ترس و تأثیر فشارها و جهت‌گیری‌های سوء پیرامون پژوهشگر.
۵ - عدم پایبندی به عنصر زمان (موعد مقرر ) در انتشار نتایج پژوهش (امتناع از انتشار نتایج به دست آمده پژوهش در بازه زمانی معین، به دلیل منافع سودجویانه از روی عمد یا به طور سهوی).
۶ - ابهام و عدم دقت در تدوین گزارش پژوهش با روشن و شفاف نبودن مرز بین دست‌آوردهای علمی پژوهشگر و یافته‌های گرفته شده از کار دیگران.
۷ - بازنویسی گفته‌های دیگران، بازی با الفاظ، زیاده‌نویسی، کلی‌گویی، جزم‌اندیشی و مصرف‌گرایی.
۸ - تعصب، حسادت، کینه و خشم، غرض‌ورزی عاطفی، توهین و جسارت، تحقیر و استخفاف دیگران، حرمت‌شکنی، بزرگ‌نمایی خود و موضوع، انفعال در نگره‌ها و باورها به دلیل دگرباوری، فریب، آزار و اذیت، بهره‌برداری ناپسند از واژه‌ها و افراد.
۹ - استفاده و استناد به منابع مشکوک و فاقد اعتبار علمی (مجله، سایت حامی مقاله و نویسنده‌ی مقاله).
۱۰ - عدم رعایت منافع ملی در کلیه مراحل انجام پژوهش.
۱۱ - استفاده خلاف واقعیت از عناوینی مانند دکتر، کارشناس ارشد، استاد، دانشیار، استادیار و ... در آثار پژوهشی.
۱۲ - هرگونه حذف و تغییر در نشانی اصلی نویسنده یا نویسندگان مقالات علمی.
۱۳ - عدم استفاده از واژه‌های متناسب با کار انجام شده نظیر ترجمه، تألیف، تصنیف، تحقیق.
۱۴ - عدم رعایت منافع ذینفعان در تمام مراحل پژوهش.
۱۵ - انتساب غیر واقعی پژوهش به افراد فاقد هویت واقعی و فرد یا افرادی که هیچ نقشی در پژوهش ندارند و حذف مولف حقیقی (فرد یا افرادی که نقش به‌سزایی در جنبه‌های علمی پژوهش داشته‌اند) از فهرست نویسندگان.
۱۶ - عدم رعایت ترتیب درج اسامی بر اساس سهم هر یک از نویسندگان در نگارش پژوهش و مشارکت خلاقانه‌ی آنها.
۱۷ - سوء استفاده از منابع مالی تخصیص داده شده جهت انجام پژوهش.
۱۸ - کتمان نتایج خاصی از تحقیق در ازای دریافت وجوهی از متولیان تحقیق یا تهیه گزارش‌های چندگانه که موجب مخدوش شدن نتایج تحقیق و سردرگمی خوانندگان شود.
۱۹ - عدم اظهار اطلاعات مربوط به بودجه افراد و یا موسسات حمایت‌کننده و مرتبط با پژوهش و یا اظهارات غیر واقعی در این ارتباط.
۲۰ - عدم اعلان نام مرکزی که پژوهش در آنجا انجام شده.
۲۱ - تهیه و ارسال مقاله با ذکر نام همکاران و بدون اطلاع قبلی آنها از محتوای مقاله و محل ارسال آن.
۲۲ - عدم معرفی مناسب پژوهشگر به آزمودنی‌ها و ارائه‌ی اطلاعات نادرست درباره‌ی خود به آنها.
۲۳ - عدم روشنگری آغازین در خصوص پژوهش (نوع پرسش‌های پژوهش، درجه‌ی حساسیت این پرسش‌ها و تأثیرهای احتمالی پژوهش بر آنها) به آزمودنی‌ها.
۲۴ - اجبار آزمودنی‌ها جهت مشارکت در پژوهش.
۲۵ - عدم رعایت حریم خصوصی آزمودنی‌ها.
۲۶ - استفاده و کاربرد اطلاعات مربوط به آزمودنی‌ها در شرایط خارج از اهداف پژوهشی و یا برای مقاصد شخصی.
۲۷ - عدم رعایت رازداری و ناشناخته ماندن آزمودنی‌ها در پژوهش (افشای هویت)
۲۸ - افشای عناوین و نتایج فعالیت‌های پژوهشی که جنبه محرمانه دارند.
۲۹ - انتشار اسرار و اطلاعات اشخاص یا نهادها بدون اطلاع و مجوز صاحبان حق.
۳۰ - عدم رعایت سلامت، ایمنی، ضوابط و استانداردهای لازم جهت حفاظت و آسایش آزمودنی‌ها (انسان، حیوان، گیاه، اشیاء، اسناد و مدارک، آثار باستانی و محلی) در حین پژوهش به بهانه پیشرفت علم و منافع جامعه.
۳۱ - ساخت، ثبت و انتشار داده‌ها یا نتایج یک پژوهش یا محصول علمی به صورتی که تمام یا بخشی از داده‌ها یا نتایج مذکور اصلاً وجود نداشته یا غیر واقعی باشد.
مانند:
۳۲ - دستکاری یا حذف عمدی کامل یا بخشی از داده‌ها، مراحل، روش‌ها، تجهیزات و مواد مورد استفاده در مطالعه و پژوهش به صورتی که با داده یا یافته‌های واقعی متفاوت باشد.
مانند:
33 - کپی‌برداری کامل یا بخشی از یافته‌های پژوهشی یا محصولات علمی بدون استناد و ارجاع مناسب به صاحب اثر. شامل:
تبصره : بیان مستقیم از منبع دیگر با ذکر مرجع صرفا داخل گیومه بلامانع است.
توضیح: منظور از ساختار با الگوریتم نوشتار، متدلوژی پژوهش در فرمت تئوری یا روش انجام آزمایش تحقیقاتی است. به عبارت دیگر زمانی میتوان از روش تحقیق تئوری یا آزمایشگاهی دیگران استفاده نمود که به روشنی بیان شود که روش برگرفته از کدام منبع با مرجع است.
۳۴ - منظور این است که پژوهشگری به‌جای آنکه خود به انجام پژوهش بپردازد، افرادی را برای این منظور به کار گیرد و خودش در فعالیت پژوهشی چندان تلاش نکند؛ سپس، بعد از تحویل کار، با دخل و تصرف اندکی در پژوهش صورت گرفته، آن را به نام خود منتشر نماید.
۳۵ - چاپ مقاله توسط دانشجو (پس از فارغ‌التحصیلی) به‌طوری که استاد(ان) راهنما و با همکاران فعالیت علمی از مفاد آن مطلع نباشند.
۳۶ - نپذیرفتن مسئولیت محتوای مقاله (صحت مطالب مندرج در مقاله) توسط نویسندگان آن.
۳۷ - عدم پذیرش مسئولیت گروه پژوهشی و صحت کل پژوهش توسط نویسنده‌ی مسئول.
۳۸ - عدم سپاسگزاری از افراد حقیقی و حقوقی مشارکت‌کننده در پژوهش، در بخش سپاسگزاری که نویسنده یا نویسندگان بر اساس مستندات، ملزم به ذکر نام آنها بوده‌اند.
۳۹ - انتساب غیر واقعی پژوهش به مؤسسه‌ای که نقشی در اصل پژوهش مربوطه یا در فعالیت حرفه‌ای فرد نویسنده نداشته است.
۴۰ - عدم رعایت ترتیب درج اسامی در مقالات مستخرج از پایان‌نامه به ترتیب : اسم دانشجو، استاد(ان) راهنما و استاد(ان) مشاور.
۴۱ - عدم پاسخگویی استاد راهنما نسبت به محتوای پایان‌نامه (درستی یا نادرستی) به‌عنوان شخص مسئول.
۴۲ - اضافه نمودن اسم افراد در مقاله جهت ارتقای اعتبار مقاله بدون اطلاع آنها.
43 - دادن اطلاعات پایان‌نامه دانشجو در حال دفاع یا فارغ‌التحصیل توسط استاد(ان) راهنما یا مشاور به دیگران و چاپ آن در قالب مقاله، حتی در صورت ذکر نام دانشجو یا انتشار آن به‌صورت پایان‌نامه افراد دیگر.
44 - مصادره یا سوء استفاده از ایده‌ها یا اطلاعات یک اثر تحت داوری توسط سردبیران و داوران این آثار که برای مجلات، کنفرانس‌ها و ... ارسال شده است.
45 - انتشار نتایج طرح‌های پژوهشی، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها توسط دانشجویان و اعضای هیأت علمی در قالب کتاب، مقاله و ... بدون هماهنگی و اخذ مجوز از معاونت پژوهشی دانشگاه به‌عنوان مالک حقوق مادی و معنوی این دست پژوهش‌ها.
46 - چاپ مقالات با استفاده از پایان‌نامه دانشجویی توسط استاد راهنما یا مشاور بدون درج نام دانشجو و یا همکار پایان‌نامه و رساله.
47 - استفاده‌های غیرقانونی از مواد، محتواها، نشان‌های تجاری، رموز تجاری یا اموال فکری تحت پوشش قانون کپی‌رایت.
48 - استفاده از نام، عنوان و آرم مؤسسات و سازمان‌ها بر روی کتاب، مقاله و ... بدون کسب مجوز.
49 - ترجمه متون علمی و ادبی بدون اخذ مجوز از نویسنده اصلی اثر.
50 - چاپ مجدد یک کتاب، مقاله و آثار ادبی و علمی یا بخش‌هایی از آنها که قبلاً در یک نشریه چاپی یا الکترونیکی به چاپ رسیده باشد.
51 - پژوهشگر، داده‌های مقاله‌ی پیشین خود را با اندکی تغییر در متن، در مقاله‌ای با عنوان جدید به چاپ رساند.
52 - چاپ کامل مقاله یا مقاله با شباهت بالا در یک مجله دیگر.
53 - خرید و فروش آثار پژوهشی (مقالات، پایان‌نامه و ... ) به نحوی که خریدار، تحقیق را به نام خود به‌عنوان پژوهشگر یا پدیدآورنده و صاحب اثر استفاده کند.
54 - ضبط، خرید، فروش و سوء استفاده از سخنرانی‌های افراد بدون اجازه.
55 - ارائه اشتباه هویت خود یا هویت افراد دیگر در بافت علمی/دانشگاهی.
56 - انتشار آثاری با اسامی جعلی یا با اسامی افراد دیگر بدون اجازه آنها.
57 - جعل امضا و تهیه گواهی پذیرش جعلی جهت اخذ امتیازات مربوطه.
مصادیق تخلفات پژوهشی در ۵۷ بند، در تاریخ 23/12/93 به تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری رسید و از تاریخ ابلاغ، قابل رسیدگی در آیین‌نامه‌های تخلفات پژوهشی می‌باشد.